15 mei 2022

OVT: Boerhaave

Deze week trad ik voor het eerst in tijden weer op in de prachtige Leidsche Schouwburg. Omdat ik wat tijd over had besloot ik die middag een bezoekje te brengen aan het Museum Boerhaave, waar ik ooit als student werd rondgeleid maar waar sindsdien een grote verbouwing heeft plaatsgevonden.

Die verbouwing, ik zou niet eens precies weten hoe lang die geleden is, heeft bijzonder goed uitgepakt. In Boerhaave is een even kleine als overzichtelijke collectie te zien van de wetenschappelijke meetapparatuur die sinds 16 honderd ontwikkeld werd om ons eigen lichaam en de wereld om ons heen te begrijpen. De apparaten die gebruikt werden om de wereld in kaart te brengen en te onttoveren, zien er haast even avontuurlijk uit als de ontdekkingen die er mee werden gedaan. Zoals de kleine maar zeer handzame microscoop die Antoni van Leeuwenhoek drie honderdvijftig jaar geleden ontwikkelde om dat te zien wat we met het blote oog niet kunnen bekijken. De lenzen die Christiaan Huygens sleep om het heelal te bekijken. En natuurlijk de Leidse Sphaera. Een prachtig model van het zonnestelsel aangedreven door een uurwerk, dat laat zien hoe de planeten om de zon draaien.

Hoe meer de mens te weten kwam over de wereld, hoe minder indrukwekkende de apparaten eruitzien die we gebruiken om nog meer te weten te komen. De gedachte dat mijn Iphone mij in een paar tellen meer kan vertellen over het zonnestelsel dan de prachtige instrumenten uit de zeventiende eeuw stemt weemoedig.

Naast de prachtig gepresenteerde vaste collectie meetinstrumenten was er een speciale tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van epidemieën. Daar hingen griezelige prenten over de pest, oude korrelige zwartwitfoto’s van de Spaanse griep, een aangrijpend filmpje met persoonlijke getuigenis van een meisje dat tijdens de polio-epidemie zielsalleen in een ijzeren long had moeten liggen, een wandkleed dat de bezoeker eraan herinnerde dat we nog steeds midden in een verwoestende aidsepidemie zitten en griezelige filmpjes van ebolapatiënten die hier ver vandaan in een tent worden behandeld.

Uiteraard was er ook aandacht voor de corona-epidemie waar we, als ik het goed heb, nog middenin zitten.

Wat mij trof was hoe ver die toch zeer recente geschiedenis inmiddels achter ons lijkt te liggen.

Op een groot scherm ziet de bezoeker het TV-programma waarin bekend wordt gemaakt dat er nu ook een covidpatiënt in Nederlands is gesignaleerd. De deskundigen in de studio kijken ernstig, maar lijken op geen enkele wijze te beseffen wat hen te wachten staat. Beelden van winkelstraten die plotseling helemaal verlaten en leeg zijn voelen even bekend en vreemd als het gezicht van een oude liefde die na twintig jaar opeens voor je staat.

Een wonderlijke tijd was het. Wonderlijk in de letterlijke zin van het woord. Met alles wat we wisten en dachten te begrijpen werden we plotseling in een collectieve staat van onzekerheid gedompeld die niet heel anders geweest zal zijn dan het gevoel van verwondering dat Professor Boerhaave en zijn tijdgenoten gevoeld moeten hebben toen ze begonnen te beseffen hoe veel complexer dan gedacht de wereld was.

Dat gevoel van verwondering over een wereld die kort voor corona zo voorspelbaar en begrijpelijk leek, is inmiddels weer heel ver weg. De poëzie van verbazing heeft plaatsgemaakt voor de onverschilligheid van de zelfverzekerden.

Op straat was iedereen weer overgegaan tot de orde van de dag. We begrijpen steeds meer over het virus, weten wat het betekent om midden in een pandemie te zitten en zijn erin geslaagd de draad weer op te pakken.

Reden te meer om na mijn bezoek aan het prachtige Boerhaave snel terug naar het theater te lopen, één van de weinig plekken in deze onttoverde wereld waar het soms toch nog even lukt verbaasd te zijn over hoe weinig we van onszelf en onze plek op deze wereld begrijpen.