18 december 2022
OVT: Pinocchio
Twee weken geleden zag ik in de bioskoop Guillermo del Toro’s prachtige verfilming van Pinocchio. Een adembenemende her vertelling van het beroemde verhaal dat Carlo Lorenzini honderd veertig jaar geleden schreef.
Ik ken de vertelling over de marionet die tot leven komt en telkens als hij liegt zijn neus ziet groeien, alleen van de Disneyfilm die, zo las ik, al in 1940 verscheen. Als kind zag ik Disney’s Pinokkio samen met mijn grote broer, in een verder vrijwel lege bioscoopzaal in Utrecht. Mijn moeder moest boodschappen doen en dacht dat ze ons een plezier deed. Ik herinner mij vooral dat ik verschrikkelijk moest huilen toen Pinoccio zich met de verkeerde mensen in liet, dat mijn grote broer mij zo goed en kwaad als het kon probeerde te troosten en dat onze moeder zich na afloop heel erg schuldig voelde.
Wat de hervertelling van Guillermo zo indrukwekkend maakt zijn niet alleen de virtuoze drie dimensionele animaties van coregisseur Mark Gustafson. Wat mij vooral trof was de beslissing om het sprookje te laten spelen ten tijde van het Italiaanse fascisme.
De film opent op het moment dat houtsnijden Guipetto met zijn zoon, van vlees en bloed, de laatste hand legt aan een levensgrote crucifix in de plaatselijke kerk. Plotseling klinkt er geronk van bommenwerpers, Guipetto vlucht met zijn zoon de kerk uit, maar die rent weer naar binnen om een dennenappel te halen die ze samen eerder die dag hadden gevonden. Op dat moment verwoest een bom de hele kerk. Alleen de dennenappel rolt naar buiten.
Guipetto heeft de explosie overleeft, zijn zoon is dood en opnieuw zat ik met natte ogen in de bioskoop. Verscheurd door verdriet begraaft Guipetto de dennenappel bij wijze van graf. 15 jaar later, als de zaden zijn uitgegroeid tot een imposante boom, realiseert Guipetto zich dat de tijd de pijn niet geheeld heeft. Woedend hakt hij de boom om. In een roes van alcohol wanhoop en verdriet snijdt hij een pop uit het net gekapte hout.
Wanner die pop, Pinoccio dus, tot leven komt, wil hij dat het ding even perfect is als zijn zoon. Hij wil zij nieuwe kind naar school sturen, maar de kapelaan is daar niet van gediend. Bovendien blijkt de pop onnozel en in het bezit van een heel eigen karakter.
In wezen gaat de film van Guillermo over de vraag of de kunstenaar, Guipetto, controle heeft over dat wat hij verzint. En of hij van een kunstwerk kan eisen dat het hem de troost geeft die hij zoekt. Wat volgt is een wild avontuur, waarin Guipetto niet alleen moet erkennen dat de pop die hij gemaakt heeft hem teleurstelt, maar dat de marionet zonder touwtjes hem ook nog eens in gevaar brengt.
Als Pinoccio is weggelopen en zich heeft aangesloten bij het circus, mag hij optreden voor Mussolini. In plaats van zich netjes te gedragen en de grote leider te amuseren door hem dat te geven wat hij wenst, besluit de pop een liedje over poep te zingen. Il Duce is not amused.
Net als voor zijn schepper heeft Pinoccio ook voor het gezag geen enkel respect. Pinokkio en Guipetto moeten vluchten. En tijdens hun vlucht ontdekken ze dat de neus van Pinoccio, die groeit als hij liegt, ook gebruikt kan worden als wapen, en als ladder om te ontsnappen als het er echt op aan komt.
De New York Times, noemde in een recensie, de film: politiek onsamenhangend en slecht getimed, aangezien het fascisme in Italië net weer aan de macht is. De krant verwijd de makers dat de film
“de verschrikkingen van die periode niet verklaart en in plaats daarvan grotendeels de moorddadige ideologie van het fascisme als versiering gebruikt.”
Een van ‘s werelds meest gezaghebbende kranten, wilde met andere woorden, dat Pinoccio, zich netjes gedraagt.
Pinoccio heeft ook daar gelukkig scheidt aan.
Volg Micha