12 mei 2024

OVT: Historische Sensatie

Een kleine dertig jaar geleden liep ik stage bij het VPRO-radio programma de Avonden. Mijn taak was om iedere dag de band met de in Amsterdam samengestelde uitzending, in een soort dunne pizzadoos te overhandigen aan een gemotoriseerde koerier. Die reed er vervolgens mee naar Hilversum. Waar de band ‘s avonds door een technicus werd in gestart op het moment dat de uitzending begon.

Na twee maanden geluidsbanden, rubriceren, inpakken en versturen mocht ik van presentatoren Wim Noordhoek en Wim Brands zelf een item voor het programma maken.

Het werd een interview met de Vlaamse historicus Jo Tollebeek.

Van zijn hand was net een bundel verschenen, De Toga van Fruin, waarin onder andere een essay stond over de historische sensatie.  Een door Johan Huizinga bedachte term die duit op een ervaring die ons in direct contact met het verleden lijkt te kunnen brengen.

Een emotionele beleving die kan worden veroorzaakt door een al dan niet toevallige ontmoeting met een bepaalt historisch object of document. Door de historische sensatie lijkt het tijdsverschil tussen het heden, en het verleden even helemaal weg te vallen.

Het was de eerste keer dat ik met een microfoon in mijn hand op pad ging.  Tollebeek stond mij geduldig en vriendelijk te woord, maar veel kreeg ik er zelf niet van mee.

Van het interview herinner vooral het slissende geluid in mijn koptelefoon telkens als Jo Tollebeek het woord Hissstorisssche Ssssenssssatie uitsprak.

Ik ben overigens niet de enige die zich niets van het interview kan herinneren, want toen we met de hele familie klaar zaten om te luisteren naar mijn radiodebuut, klonk er een oorverdovende stilte door de ether.

In Hilversum was de technicus van dienst  vergeten om de uitzendband in te starten.

Aan de historische sensatie heb ik sinds dien niet vaak meer gedacht, tot ik deze week met mijn kinderen een souvenirwinkeltje in Sheffield binnenstapte.

Daar lag op de toonbank een bronskleurig blikje met harde zuurtjes. Op de bovenkant een foto van het fruit dat hoort bij de smaken die in het blikje terug te vinden zijn.

Precies het blikje dat mijn oma in het dashboardkastje haar auto had liggen.

Altijd als we een ritje gingen maken in haar rode Simca mochten mijn broer en ik het open maken om een zuurtje uit te kiezen.

Ik rekende twee blikjes af. Één voor mezelf en één voor mijn broer. Peuterde het plakbandje los waarmee het dekseltje aan het blikje zat en opende het verleden.

In het blikje was alles nog precies zoals het vroeger was geweest. Op de zuurtjes, en op de bodem van het blikje lag, precies zoals vroeger, een beetje poedersuiker, bedoelt om te voorkomen dat de snoepjes aan elkaar gaan plakken.

Plotseling was het alsof ik door een portaal de geschiedenis in werd getrokken. Terug naar het huis van Opa en Oma, waarin de garage de Simca stond, waar het bad veel groter was, de kraan veel harder liep, de muren anders roken en zelfs de boeken ouder leken. Daar, vanuit het grote bed keek ik hoe oma zich in haar zalmroze korset worstelde alvorens aan de dag te beginnen.

Geschiedenis kan nuttig zijn om de  actualiteit te duiden. Ze kan belangrijk zijn om te begrijpen waarom we zijn geworden wie we zijn. Maar ze kan ook een ontsnapping zijn. En sluip pad naar een tijd waarin de wereld nog overzichtelijk, redelijk en veilig leek.

maar zoals altijd is de geschiedenis gecompliceerder dan dat